De heroïsche rol van de Ku Klux Klan zorgde voor de wederopstanding van deze terreurorganisatie (de zogenaamde ‘Second Ku Klux Klan” en nam de witte gewaden, de maskers en brandende kruizen over uit de film – elementen die Griffith had verzonnen om de dramatiek aan te dikken. Stalin begreep de macht van het medium als geen ander en sommeerde Sergei Eisenstein, één van de grote talenten uit de Russische school die zeer invloedrijk zou blijken te zijn, midden jaren ’20 om een trilogie te maken over de Russische Revolutie van 1905. Van de drie films is “Bronenosets Potyomkin” [1925] (internationaal bekend als “Battleship Potemkin”) de beroemdste. De film, geroemd om het gebruik van montage om (politieke) ideeën over te brengen en vooral bekend vanwege de legendarische scène op de trappen van Odessa, toont de heroïek van de bemanning van het schip uit de titel wanneer het bevel krijgt om het vuur te openen op burgers die protesteren tegen de tsaar. De burgers vertolken hierin de stem van het geweten en de soldaten van de tsaar de meedogenloze machthebbers die niet schromen om deugdzame moeders, weerloze ouderen en niet te vergeten onschuldige kinderen (letterlijk) uit de weg te ruimen om de orde te herstellen.
Het is bekend dat de
leider van de Nazi-partij zijn speeches oefende voor een spiegel en dat zijn
lichaams- en gezichtsmimiek tot in detail was gerepeteerd voor maximum effect.
Zijn speeches in “Triumph des Willens” tonen dat hij zich had ontwikkeld tot
een begaafd orator, maar het staat buiten kijf dat regisseur Leni Riefenstahl
elke filmische truc gebruikt om dat effect (soms haast tot aan het
belachelijke) uit te vergroten. De beelden van de militaire parade, vooral die
in het laatste kwart van de film, vormen nog steeds de blauwdruk voor de
soortgelijke parades in Rusland, China en Noord-Korea. Het is belangrijk dat jongeren, waar ook ter wereld, deze
film bestuderen en dat het in het juiste historische context wordt geplaatst.
“Triumph des Willens” schept een beeld van een leider die de touwtjes stevig in
handen heeft in zijn partij. De ministers en andere hoogwaardigheidsbekleders
presenteren zich als een éénheid die, net als het massaal toegestroomde volk,
de met spades gewapende arbeiders en de eerste generatie Hitlerjugend, hun
grote leider blindelings volgen en volledig aan zijn lippen hangen.
Inmiddels weten we dat de hiërarchie een puinhoop was en dat elk middel geoorloofd was (ook moord) om te ambitieuze of ietwat tegendraadse partijgenoten uit de weg te ruimen. Hoewel de soevereiniteit van Hitler zelf geen moment in gevaar kwam, was de partij verder een organisatorische puinhoop. De impact van Leni Riefenstahls propagandafilm was echter dusdanig dat Hitler ook buiten Duitsland veel respect en bewondering oogstte. Als “Triumph des Willens” een meesterwerk vanwege de manier waarop het publieke opinie weet te bespelen, dan geldt datzelfde voor “Der Ewige Jude” uit 1940. Toch is er al decennialang discussie over de vraag of het verbod op die propagandafilm opgeheven zou moeten worden of niet.
Terwijl terreurorganisaties als ISIS de sociale media volpompen met soortgelijke (walgelijke) propaganda, blijft “Der Ewige Jude” nog altijd op de zwarte lijst staan. De reden daarvoor is in ieder geval deels verklaarbaar met een anekdote over een Amerikaanse filmschool waar de docent deze film liet zien en uitgebreid wilde nabespreken. De bedoeling was te analyseren welke middelen de filmmakers gebruiken om de Joden in een dusdanig kwaad daglicht te stellen, dat het Duitse volk zich niet zou verzetten tegen de massale ‘evacuatie’ van hun Joodse buren, kennissen of vrienden. In plaats daarvan richtte het debat zich vrijwel uitsluitend op de laatste tien minuten van de film.
In de 55 voorafgaande minuten zijn Joden neergezet als
parasieten, die leven van de misère van anderen. In een pseudo-wetenschappelijk
onderzoek naar migratie, is het Joodse volk op één lijn gezet met ratten, er is
ons wijs gemaakt dat je maar naar een Jood hoeft te kijken om een crimineel te
herkennen en dat ze allemaal viespeuken zijn.
Joodse traditionele rituelen zijn belachelijk gemaakt, citaten uit de Torah uit zijn verband gerukt en het leven in de Joodse getto’s is extreem rooskleurig voorgesteld. Scenarist Eberhard Taubert smijt met allerlei statistieken en wetenschappelijke onderzoeken die je onmogelijk allemaal kunt ontkrachten zonder je in de materie te verdiepen. Als kijker neem je dan gemakshalve maar aan dat er toch in ieder geval iets van een kern van waarheid in moet zitten.
Maar dan komt het dramatische hoogtepunt van de film die dan ook met veel bombarie wordt aangekondigd. De makers verontschuldigen zich vooraf voor de gruwelijke beelden die volgen, waarschuwen mensen met een zwakke maag om de zaal te verlaten, maar maken duidelijk dat ze de beelden toch willen laten zien ‘den wichtiger als alle Einwände ist, daß die Wahrheit über das Judentum erkennt.’ Wat volgt is de ‘rituele slachting’ van koeien, waarbij een paar vrolijk lachende slagers, uiteraard met pijpenkrullen, in de camera kijken terwijl ze de kelen van deze dieren opensnijden. Het bloed vloeit rijkelijk, de dieren stribbelen (deels is slow-motion) tegen, we zien en horen in close-up hoe één van tevergeefs tracht op te staan. Vervolgens zien we allerlei krantenkoppen (van Nazi-kranten) die hun walging uitspreken over dit ritueel, gevolgd door beelden van nog een slachting. En op dat moment snijdt regisseur Fritz Hippler naar het fragment uit de speech waarin Hitler voor het eerst openlijk spreekt over ‘die Vernichtung der Jüdischen in Europa’.
Het feit dat goed geschoolde leerlingen op een filmschool zich van de wijs laten brengen door de even briljante als aanstootgevende opbouw van dit visuele essay, is mijn inziens echter geen argument om deze film te verbieden. Het treurige aan de anekdote rondom de Amerikaanse filmstudenten bewijst mijn inziens het sluimerende antisemitisme dat (bewust of onbewust) al heerste onder de jongeren. “Der Ewige Jude” is geen film die je antisemitisch maakt, maar hij weet wel op sluwe wijze al bestaand antisemitisme te versterken en, veel erger nog, mensen die weinig kennis over Joden en hun geloof hebben te neutraliseren. Waarom zouden ze hij het immers opnemen voor deze mensen?
“Der Ewige Jude” is een perfect voorbeeld van hoe het Joodse volk door de eeuwen heen is zwartgemaakt, waarbij altijd gebruik is gemaakt van de meest moderne media die op dat moment beschikbaar waren. In een tijd waarin de vele sociale media-platforms op enorme schaal worden gebruikt om haat aan te wakkeren voor diezelfde Joden, maar ook voor vele andere etnische en/of religieuze minderheden, gebruiken de makers van dergelijke filmpjes dezelfde verwerpelijke trucs als “Der Ewige Jude”. 80 Jaar na het verschijnen van deze film moeten onderwijzers en geschoolde jongeren in staat zijn, en in staat gesteld worden, om inhoud en vorm van deze film van elkaar te scheiden en door middel van een uitgebreide analyse te leren hoe we propagandafilms kunnen herkennen. Zo zou een film die een belangrijke bijrol speelde in de slachting van miljoenen indirect wel eens de levens van honderdduizenden kunnen redden. Maar dan moeten we af van de censuur op en de angst voor “Der Ewige Jude”.
Reacties
Een reactie posten